فلسفه به سینما می رود

نگاه فلسفی به مقوله‌ی هنر و یا به طور عام‌تر رابطه‌ی هنر و فلسفه از دیرباز مورد توجه اهالی تفکر بوده و هست که می‌توان به آرای افلاطون در کتاب جمهوری و بعد از آن بوطیقای ارسطو به عنوان نخستین آثار در این حوزه اشاره کرد. از طرفی می‌توان هنر و تمام شقوق آن را چون ابژه‌ای فلسفی نگاه کرد و چه به لحاظ هستی‌شناسانه و چه معرفت شناسانه آن را مورد بررسی قرار داد، همچون که در جمهوری و بوطیقا می‌بینیم و از طرفی دیگر هنر و شاخه‌های آن را به مثابه محملی برای اندیشه‌های فلسفی و عمیق انسانی در نظر گرفت.

 به همین جهت رابطه‌ی سینما و فلسفه را به طور عام می‌توان به دو دسته‌ تقسیم کرد، که در یکی فلسفه ابژه است و سینما و یا به عبارت بهتر سینماگر آن را به تصویر درآورده و در  بستر سینما به تفلسف مشغول می‌شود و در رویکردی دیگر سینما خود ابژه‌ای برای پرداخت‌های فلسفیِ فلاسفه است.

کتابِ « فلسفه به سینما می‌رود» با دست‌مایه قرار دادن آثار سینمایی مطرح در جهان به تاریخ فلسفه و از این مسیر، به عمده‌ترین مسائل فلسفی موجود می‌پردازد و از طرفی مسائل غامض فلسفی را به وسیله‌ی سینما به انضمامی‌ترین سطح ممکن توضیح می‌دهد و در سطحی عمیق‌تر به شیوه‌ی دراماتیزه شدن فلسفه و سوالات فلسفی در سینما می‌پردازد.

فالزن در ابتدا با غار افلاطون آغاز می‌کند که از نظر او این تمثیل خود سینما‌ست و شباهت بی نظیری با مکانیزم به تصویر درآوردن در سینما دارد و در نتیجه این آغاز بحث فلسفی او در نظریه‌ی معرفت و مشابه‌انگاری آن با سینماست. در بخش اول کتاب به معرفت شناسی و سیر تطوّر آن در تاریخ می‌پردازد که در مسیر این بحث به فیلم‌هایی چونپرتقال کوکی، conformist،  نمایش ترومن، بازی ساخته‌ی دیوید فینچر و ماتریکس و... اشاره می‌کند و سعی در تبیین مسائل مهمی چون نظریه‌ی معرفت افلاطون، نظریه‌ی معرفت دکارت، کانت، عقل‌گرایی و تجربه‌گرایی و باورهای معرفتی دارد.

نویسنده در بخش دوم کتاب به مساله‌ی هویت شخصی(identity) که یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز در معرفت شناسی و فلسفه‌ی ذهن است، اشاره می‌کند و در این بخش از فیلم همه من اثر کارل راینر نام می‌برد که در بستر این فیلم مشکل تبیین هویت شخصی را به خواننده نشان می‌دهد و بحث را در رابطه‌ی ذهن و بدن، دکارت و ثنویت، لاک و هویت شخصی، کانت و ارزش‌های اخلاقی نیز ادامه می‌دهد.

در بخش سوم نیز با معرفی یکی از آثار وودی آلن به نام جنایت‌ها و گناه‌ها، فضیلت‌های اخلاقی و منشا آن و یا به عبارت بهتر فلسفه‌ی اخلاق را به بحث می‌گذارد و از افلاطون و تعادل درونی تا بحث‌های معاصر در این حوزه چون اگزیستانسیالیسم، نهیلیسم، سودانگاری، آزادی و ایمان را با ذکر نشانه‌ها و نمادهای تصویری از این فیلم برای خواننده به روشنی و تفضیل بیان می‌کند.

و دست آخر در سه بخش انتهایی با همراهی انیمیشن مورچگان اثر اریک فارتل و تیم جانسون به فلسفه‌ی سیاسی، لیبرالیسم و مارکسیسم می‌پردازد و سپس برمبنای فیلم عصر جدید اثر چارلی چاپلین، فلسفه‌ی علم و تکنولوژی را معرفی کرده و رابطه‌ی علم ودین و جامعه آرمانی به بحث می‌گذارد. در انتها نیز با بررسی فیلم جام مقدس ساخته‌ی تری گیلیام و تری جونز به جستجو در عقل‌گرایی انتقادی، مطالعات فلسفی و ضرورت نقد و انتقاد پرداخته و کتاب را با این فصل به پایان می‌برد.

این کتاب با پرداختی جذاب به اهمّ موضوعات فلسفی و شاید بهتر بگوییم با تصویری کردن مسائل جاری در تاریخ فلسفه، در نگاه اول می‌توان به عنوان یک کتاب مقدماتی به علاقه‌مندان تازه‌کارِ  فلسفه پیشنهاد کرد همچون که در سطور آغازین کتاب نوشته شده اما اگر به طریقی ژرف‌تر بخوانیم و بیاندیشیم، فرصت خوبی برای سینماگرانی ست که به تصویر کردن اندیشه و مسائل فلسفی اهتمام دارند و از طرفداران معنااندیش سینما محسوب می‌شوند که از بی خود و بی جهت بودن سینمای وطنی به تنگ آمده‌اند.

 نه اینکه این کتاب را بتوان یک کتاب در حوزه‌ی آثار آکادمیک سینمایی به حساب آورد اما شاید به جستجوکنندگان اندیشه در سینما این فرصت را بدهد که تصویری اندیشدن و یا اندیشه را به تصویر درآوردن را ممکن بدانند و به دنبال راهی برای اجرای آن باشند که از این دست آثار در سینمای جهان به فراوان یافت می‌شود.